Hướng dẫn Kỹ năng nhận diện và cách xử lỷ khi gặp thông tin giả (fake news)
Hướng
dẫn Kỹ năng nhận diện và cách xử lỷ khi gặp thông tin giả
(fake news)
Việt Nam là một trong những quốc gia có dân số
sử dụng Internet tích cực nhất trên thế giới với khoảng 72,1 triệu người (số
liệu năm 2022 của We are Social). Xu hướng người dân đọc tin tức qua mạng, sử
dụng mạng xã hội để chia sẻ thông tin ngày càng tăng cao. Tuy nhiên, không gian
mạng với đặc tính dễ ẩn danh, lan truyền nhanh đã trở thành môi trường thuận
lợi cho hoạt động phát tán tin giả, tin sai sự thật. Tin giả, tin sai sự thật
trên không gian mạng có nội dung liên quan đến nhiều lĩnh vực, từ chính trị,
kinh tế đến văn hóa, xã hội..., gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín, danh dự
của các tổ chức, cá nhân; ảnh hưởng đến an ninh, trật tự, gây thiệt hại về kinh
tế... Nhiều thông tin thiếu kiểm chứng, bịa đặt, phản cảm được người dùng mạng
xã hội chia sẻ rộng rãi gây bức xúc trong dư luận xã hội.
Sau đây là những dấu hiệu nhận biết và cách
phòng tránh, xử lý tin giả:
1.
Dấu hiệu nhận biết một tin giả
Khi
đọc thông tin trên mạng, nếu thấy có những dấu hiệu sau thì rất có thể bạn đang
đọc một tin giả:
- Tiêu đề giật gân,
thu hút, nội dung thông tin mới lạ, thường đề cập đến một vấn đề nóng đang được
nhiều người quan tâm.
- Thông tin không ghi
nguồn hoặc nguồn không rõ ràng.
- Thông tin xuất phát
từ những trang web, tài khoản, kênh nội dung trên mạng xã hội thường xuyên tung
tin giả, hoặc từ những trang, tài khoản, kênh không thuộc cơ quan báo chí chính
thống hoặc cơ quan nhà nước.
2.
Cách xác định tin giả
Khi
nghi ngờ một tin giả, bạn cần thực hiện những bước sau để kiểm tra, xác minh:
- Xem xét nguồn tin,
kiểm tra tác giả.
- Kiểm tra thông tin,
hình ảnh minh họa và đường dẫn liên kết.
- Kiểm tra thời gian.
- Đọc toàn bộ nội
dung, tìm những điểm nghi ngờ, mâu thuẫn.
- Đối chiếu với thông
tin trên báo chí chính thống hoặc tham khảo ý kiến chuyên gia hoặc các cơ quan
chức năng.
3.
Làm thế nào để tránh bẫy “tin giả”?
Ngày
nay, tin giả có thể được tạo ra bằng nhiều phương thức tinh vi khiến cho ngay cả
khi bạn là một công dân có trách nhiệm thì vẫn có thể vô hình sập “bẫy tin
giả”. Vì vậy, bạn cần tự trang bị một số kiến thức cần thiết để bảo vệ chính
mình khỏi nguy cơ từ trên mạng.
- Không tin ngay vào
tất cả mọi thứ bạn thấy trên mạng.
- Suy nghĩ hai lần
trước khi chia sẻ, đăng tải hoặc bình luận video, hình ảnh, tin tức trên mạng.
- Hỏi thăm, tham khảo
ý kiến của bạn bè, người thân khi bạn cảm thấy chưa chắc chắn hoặc chờ sự xác
nhận thông tin từ cơ quan báo chí chính thống hoặc cơ quan có thẩm quyền.
4.
Phải làm gì nếu lỡ đăng tải, chia sẻ tin giả, tin sai sự thật?
- Gỡ bỏ thông tin sai
sự thật.
- Đưa ra lời đính
chính, xin lỗi.
- Hợp tác với cơ quan
chức năng nếu có yêu cầu.
5.
Cách xử lý khi thấy tin giả
Khi
phát hiện một tin giả, các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thể thông báo đến Trung
tâm Xử lý tin giả Việt Nam (VAFC) thuộc Cục Phát thanh, truyền hình và thông
tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông) hoặc cơ quan chức năng có thẩm quyền
tại địa phương.
Các
bước cần làm khi thấy tin giả:
- Lưu lại bằng chính
(lưu lại đường link, chụp ảnh màn hình tin, bài viết nghi là tin giả, tải video
nghi là tin giả về máy tính, điện thoại của mình...).
- Không chia sẻ và
cảnh báo cho người thân, bạn bè không chia sẻ những thông tin nghi ngờ là giả
này.
- Cảnh báo cho người
đang đăng tải, chia sẻ những thông tin này về khả năng họ đang lan truyền tin
giả và hậu quả của việc này.
- Thông báo tin giả
(kèm theo thông tin, bằng chứng) đến cơ quan chức năng có thẩm quyền theo các
cách sau:
Trung
tâm Xử lý tin giả Việt Nam (VAFC) thuộc Cục Phát thanh, truyền hình và thông
tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông) thông qua các phương thức sau:
Website: https://tingia.gov.vn;
Email: online.abei@mic.gov.vn;
Hotline:
18008108.
Đến
cơ quan chức năng có thẩm quyền tại địa phương (Sở Thông tin và Truyền thông
hoặc Văn phòng UBND các tỉnh, thành phố) có thể lấy thông tin liên hệ qua
website của các cơ quan này.
6.
Hành động có trách nhiệm trên không gian mạng
Không
gian mạng là phương tiện tuyệt vời để kết nối mọi người nhưng cũng ẩn chứa
những rủi ro, cạm bẫy. Không phải mọi thứ trên mạng Internet đều an toàn và
đáng tin cậy, vì vậy, hành động có trách nhiệm trên không gian mạng là cách duy
nhất mà mỗi cá nhân, tổ chức có thể bảo vệ mình, bảo vệ những người xung quanh
và góp phần xây dựng một xã hội văn minh, tuân thủ luật pháp.
a. Đối với người dùng
4
nguyên tắc để hành động có trách nhiệm trên không gian mạng
- Suy nghĩ hai lần
trước khi chia sẻ, tải (hoặc đăng), hoặc bình luận video, hình ảnh, tin tức
trên mạng, không thực hiện các thao tác trên nếu không chắc chắn về thông tin.
- Kiểm tra, xem xét
nguồn tin, tác giả, độ tin cậy của thông tin.
- Tôn trọng suy nghĩ
và quyền riêng tư của bản thân và của người khác.
- Thông báo cho cơ
quan có thẩm quyền nếu phát hiện tin giả, sai sự thật.
b. Đối với các tổ
chức, cơ quan nhà nước:
- Chủ động cung cấp
thông tin chính xác cho người dân thông qua nhiều phương thức khác nhau.
- Xác thực, minh bạch
thông tin, tạo niềm tin cho người dân.
c. Đối với cơ quan
báo chí:
- Giữ vững các giá
trị cốt lõi, không chạy theo nhu cầu giật tít, câu view để đưa những thông tin
không chính xác, không để thông tin trên mạng xã hội dẫn dắt.
- Có trách nhiệm kiểm
chứng thông tin, phản bác tin giả, tin sai sự thật.
d. Đối với nhà cung
cấp dịch vụ trong và ngoài nước
- Cảnh báo cho người
dùng về rủi ro, mối nguy hiểm khi hoạt động trên không gian mạng.
- Đảm bảo đầy đủ điều
kiện về kỹ thuật, công nghệ để chủ động loại bỏ, ngăn chặn thông tin có nội
dung vi phạm (tin giả, tin sai sự thật).
- Phối hợp với cơ
quan chức năng để xử lý, ngăn chặn thông tin vi phạm.
e. Đối với người
quảng cáo, người phát hành quảng cáo, người kinh doanh dịch vụ quảng cáo
- Không quảng cáo sai
sự thật.
- Có trách nhiệm kiểm
soát để không đặt sản phẩm quảng cáo và nội dung vi phạm pháp luật (tin giả,
tin sai sự thật); không hợp tác đặt quảng cáo với các trang thông tin điện tử/
tài khoản/ kênh nội dung/ trang cộng đồng (fanpage) vi phạm pháp luật.
7.
Hậu quả của việc cung cấp, chia sẻ tin giả, tin sai sự thật
- Rạn nứt các mối
quan hệ.
- Gây ra những phiền
toái, phân biệt đối xử, cô lập, xa lánh... cho những người liên quan.
- Ảnh hưởng đến uy
tín, danh dự của bản thân và người khác.
- Tổn thương đến sức
khỏe cả về thể chất và tinh thần.
- Bị phạt tiền hoặc
khởi tố hình sự tùy theo mức độ nghiêm trọng của sự việc theo quy định pháp
luật.
8. Các mức xử phạt hành chính xử lý
hình sự
a.
Đối với cá nhân, tổ chức:
- Tung tin giả, sai
sự thật;
- Xúc phạm danh dự
nhân phẩm tổ chức, cá nhân khác;
- Cung cấp, chia sẻ
thông tin bịa đặt, gây hoang mang trong Nhân dân.
Cá
nhân: Phạt tiền từ 5-10 triệu đồng; tổ chức, doanh nghiệp: Phạt tiền từ 1020
triệu đồng; buộc gỡ bỏ thông tin[4].
- Quảng cáo sai sự
thật, quảng cáo hàng giả:
Cá
nhân: Phạt tiền từ 5-10 triệu đồng; tổ chức, doanh nghiệp: Phạt tiền từ 10 - 20
triệu đồng; buộc gỡ bỏ thông tin[5].
- Đặt sản phẩm quảng
cáo vào nội dung chi phạm pháp luật (thông tin xuyên tạc, tin giả, tin sai sự
thật):
Cá
nhân: Phạt tiền từ 7,5 - 10 triệu đồng; tổ chức, doanh nghiệp: Phạt tiền từ
15-20 triệu đồng; buộc gỡ bỏ quảng cáo vi phạm.[6]
b. Đối với nhà cung
cấp dịch vụ:
- Chủ động cung cấp
đường dẫn đến trang thông tin điện tử hoặc ứng dụng có nội dung vi phạm pháp
luật (thông tin xuyên tạc, tin giả, tin sai sự thật):
Phạt
tiền từ 30-50 triệu đồng.[7]
- Chủ động lưu trữ,
truyền đưa thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật, vu khống, xuyên tạc, thông
tin bịa đặt, gây hoang mang:
Phạt
tiền từ 50-70 triệu đồng; tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm; tước quyền sử
dụng Giấy phép từ 03-06 tháng[8].
Nếu
vi phạm nghiêm trọng có thể bị xử lý hình sự:
- Tội làm nhục người
khác (Điều 155 Bộ luật Hình sự năm 2015):
Phạt
tù từ 03 tháng - 2 năm.
Hình
thức xử phạt bổ sung: 10-30 triệu đồng; cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề 01
- 05 năm.
- Tội vu khống (Điều
156 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017): Phạt tù: 01 - 03 năm.
Võ Trọng Phú